Dick Geurts, creatieveling die weer snel een staartje moet laten groeien

Dat was best een overstap. Van het toenmalige ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) naar het machtige en steile ministerie van Financiën aan het Korte Voorhout in Den Haag. Met snelle en jonge ambtenaren in pak die –als een collega om vijf uur ’s middags naar huis ging- steevast riepen: “Hé, nu al naar huis? Een vrije dag zeker?” Dat was het klassieke beeld van Financiën. Tot ik ging solliciteren. En aan de andere kant van de tafel een alleraardigste man met een staartje trof. Dit was anti-Financiën! Dit kon helemaal niet en toch zat hij daar. Dick Geurts.

Dick bleef zitten waar hij zat

Van 1995 tot 2002 werkte ik regelmatig met Dick samen. Bij de Belastingdienst, onderdeel van Financiën. Dick was Dick. Met dat staartje dus en met zijn vulpen. Een dikke vulpen. Waarmee hij prachtige en onnavolgbare schema’s tekende. Het leken wel mandala’s. Dick ordende zijn gedachten in artistieke schema’s en bleek in staat om zijn omgeving daarin mee te nemen. Sterker, die omgeving smulde daarvan. Dick was ook communicatie. Communicatie was zijn ding. Zijn professie, zijn vakmanschap en passie. Volgens mij is hem nooit een functie in een ander vakgebied aangeboden. Dat had hij best gekund, want hij is über-intelligent. Maar Dick zou daar gewoon geen zin in hebben gehad. En omdat hij excelleerde in communicatie en voor de Belastingdienst onmisbaar was, ging de personeelsmobiliteit aan deze man voorbij. Dick bleef dus al die jaren zitten waar hij zat. En werd iedere keer wéér enthousiast van die communicatie. Alsof hij een nieuwkomer was in dit vakgebied, alsof hij de schoonheid van het vak telkens voor het eerst ervoer. Een kind dat in zijn spel genoeg had aan zichzelf. Hij vond zichzelf telkens opnieuw uit als communicatieprofessional.

Creativiteit als asset

Dick was Dick, jazeker. En Dick was communicatie, óók dat. Maar Dick was toch vooral creativiteit. Dat lijkt een wat terloopse eigenschap van iemand in een organisatie als de Belastingdienst. Mooi meegenomen als je een creatieveling in de gelederen hebt, maar wat moet je er nu helemaal mee als je vooral moet heffen en innen? Zo niet bij Dick. In mijn jaren heeft de Belastingdienst die kwaliteit van Dick altijd op waarde geschat en ten volle benut. Creativiteit als asset zouden we tegenwoordig zeggen. Bij de introductie van het nieuwe belastingstelsel rond de eeuwwisseling haalde Jenny Thunnissen, toenmalig directeur-generaal, als eerste onze Dick van stal. Om te voorkomen dat al die belastinginspecteurs gingen kwijlen bij dat nieuwe stelsel en meteen de meest ingenieuze fiscale hoogstandjes gingen bedenken,  moest Dick eerst maar eens de gedachten losweken. Zou Dick het eeuwige leven hebben binnen de Belastingdienst (en wie zou hem dat niet gunnen?) dan zou hij vast een prominente rol krijgen toebedeeld bij het zoeken van een antwoord op de moderne technologische ontwikkelingen. Zoals het Ethereum.  Dat zijn digitale munten waarmee zonder tussenkomst van een derde partij transacties en contracten afgesloten kunnen worden. Ik kan me zo voorstellen dat ze daar bij de Belastingdienst wel eens wakker van liggen. De mandala’s van Dick gaan ze nog missen.

Beleidsnota’s uit de DDR

Dick wist die creativiteit te koppelen aan een zeer begenadigd analytisch vermogen. Waardoor elk beleidsstuk van zijn hand behalve speels ook nog eens een keer akelig rationeel kon zijn. Klassiek en berucht was zijn communicatiearchitectuur. Dat was een bouwwerk, noem het gerust een design, waarbij de regeringsleiders van de voormalige DDR hun vingers zouden hebben afgelikt. De architectuur bood je voor werkelijk elk denkbare situatie een passend communicatie-instrument. Via een ingenieus algoritme bedacht Dick voor je of je een folder of een tv-spotje moest inzetten. Zijn architectuur was zogenaamd vrijwillig maar de minutieuze uitwerking verried een dwingende kracht. Wee degene die een ander instrument durfde te kiezen als wat Dick je zogenaamd 'adviseerde'.  Zelden heb ik een communicatie-beleidsstuk  meegemaakt met een grotere impact. Dick bleek over het vermogen te beschikken om hele directies in de Belastingdienst in de gordijnen te jagen. Mensen werden witheet bij het horen van het woord architectuur, raakten er emotioneel van. Wat Dick allemaal bedacht had, dat ging dus ergens over. De architectuur is er volgens mij nooit gekomen, Dick zal dat ontkennen, maar het was één van de knapste intellectuele producten die ik ooit gezien heb.

Dick, graag weer een staartje

Dick was ook een bindende factor. De afdeling waar hij samen met Han Elbers leiding aan gaf, de afdeling Diensten en Communicatie, was een bonte verzameling collega’s. Met echte projectmanagers, wat beleidstypen zoals ik en een aantal mensen in de ondersteunende sfeer. Dick was er altijd voor iedereen. Toonde zich steun, toeverlaat en gesprekspartner. Vooral voor wijlen Richard Gilhuys, een zeer begenadigd maar ook wat kwetsbare man. Dick bekommerde zich om Richard.

Dick was Dick, jazeker. En Dick was communicatie en creativiteit, óók dat. Maar Dick was toch vooral gewoon een heel aardige man. Eén van de kleurrijkste figuren die ik in mijn loopbaan heb ontmoet. Daar had hij dat staartje niet voor nodig, hoewel ik diep in mijn hart wel hoop dat hij zich dat de komende jaren weer laat aanmeten.

Paul Strijp, 11 november 2016

Jac. Maas, intellectueel die de taal van de straat spreekt

De schrik sloeg mij om het hart. De agenda's van die bestuurders zaten werkelijk stampvol. Overdag vergaderen, 's avonds vergaderen. En in het weekend speeltuinen of buurthuizen bezoeken. Agenda's die elke dag bezet waren, van negen uur 's ochtends tot elf uur 's avonds. Als nieuwe sectormanager Welzijn en Onderwijs werd ik geacht hen te ondersteunen. "Jac., verwacht je dat ik onze wethouders elk uur van de dag en avond vergezel?", vroeg ik enigszins bezorgd aan mijn nieuwe baas. Dat zou immers een pittig klusje worden. "Het enige wat ik van jou verwacht is dat je fit op je werk verschijnt", luidde zijn afgemeten antwoord.


Taboe-doorbrekend

Een antwoord dat mij altijd is bijgebleven. Achter dat antwoord schuilt namelijk een waardevol mensbeeld: het Griekse mens sane in corpore sano. Een gezond lichaam in een gezonde geest. Je kunt beter veertig uur per week fit zijn dan je tachtig uur van de ene vergadering naar de andere slepen. Het voelde als een opluchting dat een topmanager dat eens gewoon hardop zei. Taboe-doorbrekend ook wel.



Jac. Maas. Twee jaar was hij mijn baas. Bij het stadsdeel Amsterdam-Noord in de jaren 2002 tot 2004. Zeeuw van geboorte, inmiddels al weer een aantal jaren met pensioen. We zien elkaar nog wel eens. Eén of twee keer per jaar, meestal bij café Hesp aan de Amstel. Dan nemen we de toestand in de wereld door. En telkens realiseer ik mij weer: van die man heb ik een paar belangrijke zaken geleerd. Inzichten die ik in mijn werk als leidinggevende ook probeer toe te passen. En als ik dat doe, zegt een stemmetje in mij: "Paul, niet doen alsof dit een originele gedachte is, die heb je van Jac."


Ga toch gewoon naar huis, mens

Eerst nog maar eens terug naar die fitheid. Het klinkt zo vanzelfsprekend, een baas die zegt dat hij dat belangrijk vindt. Maar dat is het natuurlijk niet. Hoeveel topmanagers zijn er immers niet die aan het einde van hun loopbaan zelf he-le-maal uitgewoond zijn? Gewoon "op". Overgewicht, ogen op de knieën, uitgeteld. En soms zelfs een hartaanval een jaar na hun pensioen. Daar hoeven we bij Jac. niet bang voor te zijn. Hij ziet er altijd puik en afgetraind uit.

Als ik vraag hoe het met hem gaat, is de lichamelijke conditie ook altijd zijn eerste referentie. "Conditie is goed, Paul. Beetje verkouden, maar dat mag geen naam hebben". Zijn verleden als triatleet heeft hem een ijzeren basisconditie bezorgd. Vanuit dat verleden toont hij zich ook altijd geïnteresseerd in de atletiek van mijn dochters. Ook moet ik nog wel eens glimlachen om zijn verzuchting naar een wethouder die snipverkouden op het werk zat: "Ga toch gewoon naar huis, mens". Zoals hij ook altijd tegen mij zei: "Tien weken werken, Paul. Dan een weekje rust".


Oude rot in het vak


In deze functie moet je niet bang zijn om te sneuvelen. Zijn tweede professionele levensles. Enige toelichting is hier op zijn plaats. We schrijven de eerste jaren van het vorige decennium, het politieke landschap wordt vol enthousiasme omgeploegd. Op landelijk niveau ruimt Pim de puinhopen van acht jaar Paars op, lokaal dragen de Leefbaren in steeds meer gemeenten bestuurlijke verantwoordelijkheid. Zo ook in het stadsdeel Amsterdam-Noord. Daar wordt een zittend bestuur van een aantal oudgediende partijen op een bepaald niet-zachtzinnige wijze aan de kant geschoven.

Jac. was secretaris van dat bestuur. Zoals hij dat al vele jaren was, ook van voorgaande besturen. Niet alleen in Noord overigens, maar ook in Zuid. Een oude rot in het vak zogezegd. Maar in het politieke klimaat van vergaande polarisatie dat ons land toen in zijn greep had, gold Jac. daarmee als een exponent van de oude politiek. En van zo iemand moest afscheid genomen worden.


Voor mij was dat een leerzame, maar toch ook best een schokkende ervaring. Als hoogste ambtenaar kun je zo maar sneuvelen. Altijd geweten, maar nog nooit eerder meegemaakt. Er heerste een mysterieuze stilte. Achter de schermen werd gewerkt aan zijn vertrek. Er werd niet over gesproken, niemand wist het, maar iedereen voelde het. Tot het moment waarop de stadsdeelvoorzitter meedeelde dat het bestuur haar vertrouwen in de secretaris verloren had. Het doek was gevallen.



Met opgeheven hoofd


En Jac. zelf? In die tijd deelde ik een kamer met hem, we spraken elkaar vrijwel dagelijks. Maar niet over deze kwestie. Tot het laatst bleef hij netjes zijn werk doen. Ogenschijnlijk onaangedaan. In het volle besef dat het als secretaris zo maar afgelopen kan zijn. En zoals hij wel eens tegen mij gezegd had: "Paul, wees daar niet bang voor!". Wat bedoelde hij daar mee? Het kan gebeuren dat je als hoogste ambtenaar niet meer bij je bestuur past. Schrik daar niet van, blijf jezelf. Doe geen gekke dingen omwille van je lijfsbehoud. Probeer niet te overleven ten koste van jezelf. Wees niet krampachtig. Een wijsheid die je een zekere onafhankelijkheid, ontspanning en autonomie oplevert, ook als je niet op het hoogste niveau werkzaam bent.

En dus vertrok hij. Met opgeheven hoofd. Geen publiekelijk natrappen. Every inch a gentleman. Later vertrouwde hij me ook nog wel eens toe: "Paul, zorg dat je je eigen verdediging op orde hebt". Vrij vertaald: Zorg voor een goede advocaat!

Ogenschijnlijk onaangedaan dus. Maar vanzelfsprekend moet dat vertrek hem pijn hebben gedaan. Het was "zijn" Noord. Daar was hij trots op. Moderne organisatie, modern overheidsgebouw. Een gebouw met véél kunst, daar had Jac. als kunstliefhebber wel voor gezorgd. En een gebouw zonder stofnesten of andere troep in de plinten. Daar zag hij -samen met PvdA-voorzitter Hans Oosterbaan met wie hij jarenlang een tandem vormde- hoogstpersoonlijk op toe. Een gebouw ook waar hij zich sterk voor had gemaakt. Het liefst had hij dat Het Huis van de Democratie genoemd, maar om de een of andere reden heeft die naam het nooit gehaald.



Over Stefan Zweig en het huisvuil in de wijk


Jac. was het boegbeeld van de organisatie. Hij beschikte over een aantal kwaliteiten waardoor hij die rol met verve kon vervullen.

Allereerst: Jac. is zowel intellectueel als uitvoerder. Dat intellectuele, ik merkte het onlangs nog. Ter gelegenheid van mijn verjaardag kreeg ik van hem een boek van Stefan Zweig cadeau. Toch niet bepaald lectuur die op de voorste planken van een kiosk te vinden is. Kort daarvoor had ik hem nog gesproken bij een bijeenkomst over het leven en werk van Jan Amos Comenius. Een Tsjechisch pedagoog die ook niet elke dag onderwerp van gesprek is bij de talkshows. Om mij een week later een proeve over het nut en de onzin van referenda toe te sturen. Intellectueel ook zeer de moeite waard, ik stimuleerde hem nog om de opiniepagina van een kwaliteitskrant te zoeken.

Maar diep in zijn hart is Jac. eigenlijk een uitvoerder. Dat was ook zijn openingszin op mijn eerste werkdag: "Paul, nota's schrijven kunnen we allemaal, het gaat hier om de uitvoering". Daar mocht géén misverstand over bestaan, zeker niet voor mij als jongen die van een ministerie kwam. Zelf had hij ook nog een aantal jaren bij een departement gewerkt. Maar dat was toch niet zijn habitat. Hier in Amsterdam-Noord kon hij zijn hart ophalen. En dan vooral met de stedelijke vernieuwing. Hele wijken moesten op de schop.

Met zijn intellectuele vermogens en zijn passie voor de uitvoering was hij zowel gesprekspartner voor de hoogopgeleide beleidsadviseurs als voor de jongens van de werkvloer. Zeg maar: voor de mannen van het huisvuil, de begraafplaats, de sportvelden en het buurtbeheer. Die spreken een andere taal. Niet altijd even fijnzinnig of genuanceerd, vooral géén beleidsjargon. Jac. sprak en verstond ook hun taal. Zoals burgemeester Eberhard van der Laan van Amsterdam dat ook doet. Van der Laan riep eens naar een bewoner op een inspraakavond: je bent zelf een ouwehoer. Dat heb ik Jac. nooit horen zeggen. Maar als de ondernemingsraad het te gortig maakte was hij niet te beroerd om haar in stevige termen van repliek te dienen en zo nodig het overleg te staken. Dat dwong respect af.



Candy en Hans met de kerst


Jac. beschikt nog over een andere eigenschap die hem tot boegbeeld maakte. Hij is een sfeermaker. In de eerste twee weken bij mijn nieuwe werkgever had ik al vijf restaurants in Amsterdam bezocht. Bestuurswisselingen, afscheid van mensen: Jac. liet geen gelegenheid voorbij gaan. Wat er echt toe deed, moest gevierd worden. Met kerst zorgde hij ervoor dat bestuursleden en leden van zijn managementteam een boek kregen. Met diezelfde kerst liet hij Candy en Hans Dulfer optreden voor een swingend feest voor het personeel. Als hij dan zelf speechte, was ik altijd onder de indruk van het gemak waarmee hij dat deed. Steevast klonken in die speeches twee woorden door: prettig werkklimaat. Dat vond hij belangrijk.

Ook in het managementteam dat hij voorzat en waarvan ik deel uitmaakte, zorgde hij voor sfeer. Altijd ontspannen. Maar soms kon hij witheet worden. Dan begon hij met zijn vingers op tafel te tikken. Tergend langzaam. Zoals die keren dat er cijfers over het ziekteverzuim werden gepresenteerd. Voor zijn gevoel waren die uit hun context gehaald. Dat ervoer hij als onterechte kritiek. Waar hij ook gevoelig voor was, waren de bestuurlijke verhoudingen tussen de stadsdelen en de centrale stad. Hij stond voor de autonomie van de stadsdelen. Een legendarische uitspraak: "Met de gemeentesecretaris van Amsterdam heb ik evenveel te maken als met die van Almere". Voor de goede verstaander: helemaal niets dus. Wat niet wegnam dat hij het met de secretaris van Amsterdam op een constructieve wijze samenwerkte en overleg voerde. Maar toch, het moest even gezegd.




Op het gemak bij Jac.

Ter gelegenheid van zijn afscheid bij het stadsdeel Amsterdam-Noord mocht ik samen met een collega een liber amicorum voor hem samenstellen. Onlangs ging dat nog eens door mijn handen. Het was vooral een zinnetje van de toenmalige voorzitster van de ondernemingsraad dat mij trof: "Jac., mensen voelden zich bij jou op hun gemak".


Paul Strijp, 19 augustus 2016